TOS is niet in elke levensfase hetzelfde. Het kind met TOS én de omgeving veranderen. De wereld van een kind wordt groter. Meedoen in die wereld wordt belangrijker. Maar om mee te doen hebben kinderen steeds meer taal nodig. Bij jonge kinderen met TOS staan de problemen met communicatie en taal op de voorgrond. Ze kunnen bijvoorbeeld nog niet goed zeggen wat ze bedoelen. Oudere kinderen krijgen vaak meer last van problemen die daarmee samenhangen. Ze vinden het bijvoorbeeld moeilijk om hun emoties te uiten of vrienden te maken.
Baby’s en peuters
Kinderen met TOS brabbelen als baby vaak weinig of niet. Ook in de peuterleeftijd praten kinderen met TOS vaak weinig. Ze zijn tijdens het spelen bijvoorbeeld stiller dan andere kinderen. Peuters met TOS zijn vaak moeilijk te verstaan en praten vaak nog in losse woorden. Sommige peuters met TOS begrijpen ook minder woorden. Ze kunnen erg boos of verdrietig worden als je ze niet begrijpt.
TIP
Gebruik voorwerpen, foto’s of pictogrammen om de communicatie met je kind te ondersteunen.
Kleuters
Kleuters met TOS gebruiken vaak weinig woorden en praten in korte zinnetjes. Zij hebben vaak moeite met:
- vragen beantwoorden (ze lijken je misschien niet te horen of begrijpen)
- vragen stellen (het lijkt misschien alsof ze niks nodig hebben)
- opdrachten begrijpen (ze lijken misschien ongehoorzaam)
- emoties herkennen en begrijpen (ze lijken misschien ongevoelig)
- doen alsof-spel (ze lijken minder fantasie te hebben)
TOS maakt spelen met leeftijdgenoten Kinderen of mensen die even oud zijn. vaak lastig. En volwassenen vinden het soms moeilijk om een kleuter die weinig zegt of vraagt goed te helpen.
TIP
Betrek je kleuter bij wat je aan het doen bent. Praat over emoties. Help jouw kleuter met TOS bij het samenspelen.
Kinderen op de basisschool
Vanaf groep 3 draait op school alles om taal. Kinderen met TOS kunnen het daarom zwaar hebben. Leren lezen en schrijven is vaak moeilijker. En in veel vakken speelt taalvaardigheidHoe goed je bent in taal. een belangrijke rol. Taal is ook heel belangrijk in het kringgesprek. Of bij een discussie in de klas. Of tijdens het spelen op het schoolplein.
Kinderen met TOS hebben vaak moeite met:
- instructiesOpdrachten of lessen. volgen (ook op de sportclub, of bij spelletjes op straat!)
- meedoen aan groepsgesprekken
- vertellen wat ze hebben meegemaakt of wat er is gebeurd
- omgaan met conflictenEen conflict is een verschil van mening.
- begrijpen wat er in anderen omgaat
- nadenken over de gevolgen van hun gedrag
- omgaan met emoties
Kinderen met TOS zijn vaak onzeker. Ze zijn bang dat ze iets verkeerd begrijpen of zeggen. Daarom trekken ze zich vaak terug. Of ze worden juist dwars of boos.
TIPS
Bedenk met de leerkracht hoe je kan zorgen dat jouw kind mee kan doen op school.
Kijk of er activiteiten zijn speciaal voor kinderen met TOS. Bijvoorbeeld op de website van Samen Trots.
Jongeren
Van jongeren met TOS wordt op taalgebied steeds meer gevraagd. In de klas, maar ook in het contact met leeftijdgenoten. In het voortgezet onderwijs worden schriftelijke vaardigheden, abstract denken en snelle informatie-verwerkingJe hebt aandacht voor de informatie en onthoudt er iets van. steeds belangrijker. Leerlingen met TOS kunnen in het voortgezet onderwijs problemen hebben met:
- verbanden begrijpen
- schrijven van werkstukken
- (abstracte) leerstof begrijpen
- redeneren en argumenteren
- plannen van huiswerk of activiteiten
In het contact met leeftijdgenoten vinden jongeren met TOS de snelle communicatie in groepen vaak lastig. Ze vinden het moeilijk een gesprek te voeren en daarbij af te stemmen op hun gesprekspartner. Uitdagingen voor jongeren met TOS kunnen zijn:
- sociaal contact (vooral in groepen)
- vriendschappen
- omgaan met heftige en complexe emoties
Jongeren met TOS hebben vaak het gevoel dat ze er niet helemaal bij horen. Ze kunnen zich buitengesloten voelen of zich terugtrekken.
TIP
Help jongeren met TOS om leeftijdgenoten te vinden die ook TOS hebben. Bijvoorbeeld via Spraaksaam. Contact met mensen die herkennen en snappen wat je meemaakt, geeft het gevoel erbij te horen.
(Jong)volwassenen
(Jong)volwassenen met TOS verschillen sterk van elkaar. Veel (jong)volwassenen met TOS hebben geleerd goed om te gaan met TOS. Ze weten waar ze goed in zijn. Ze weten wat ze moeilijk vinden. Toch kan hun weg naar zelfstandigheid wel wat hobbelig zijn. Er kunnen problemen zijn op het gebied van opleiding en werk, zelfstandig wonen, sociale contacten en sociaal-emotioneel functioneren.
Kijk maar eens op deze poster.
Ook (jong)volwassenen met TOS willen graag zelfstandig worden. Ze doen dat het liefst op eigen kracht. Maar ze hebben vaker hulp nodig van familie, vrienden of professionals. Bijvoorbeeld bij financiën, administratie en huishouden.
TIP
Maak samen met een (jong)volwassene met TOS een overzicht:
- dit kan ik zelf
- hier heb ik hulp bij nodig
- dit wil ik leren zelfstandig te doen
Meer over TOS en...
Isa, 21 jaar:
Janette, moeder van Isa en Babette:
TOSportret familie Pellen: